Windykacja to temat, który może wywołać dreszcze na plecach każdego, kto choć raz spóźnił się z płatnością faktury, raty kredytu czy rachunku za media. W Polsce proces windykacyjny jest ściśle uregulowany przepisami prawa, a osoby zadłużone mają szereg praw, które chronią je przed nadużyciami ze strony firm windykacyjnych. W tym artykule kompleksowo wyjaśnimy, czym jest windykacja, jak przebiega w Polsce, jakie są prawa dłużników oraz gdzie szukać pomocy, gdy zobowiązania finansowe przerastają możliwości spłaty.
Windykacja to kompleksowy proces prawny, którego celem jest odzyskanie należności pieniężnych od dłużnika przez wierzyciela lub działającą w jego imieniu firmę windykacyjną. Słowo windykacja pochodzi od łacińskiego „vindicatio”, co oznacza dochodzenie roszczeń lub obronę swoich praw. W starożytnym Rzymie roszczenie windykacyjne, zwane rei vindicatio, umożliwiało właścicielowi rzeczy ochronę jego uprawnień.
Współcześnie windykacja jest zbiorem czynności prawnych i faktycznych, których głównym zadaniem jest nakłonienie dłużnika do dobrowolnego uregulowania zobowiązania lub – w przypadku braku współpracy – wyegzekwowanie należności na drodze sądowej i komorniczej. Windykacja może dotyczyć różnorodnych rodzajów należności – od niezapłaconych faktur, przez zaległe raty kredytów i pożyczek, po nieuregulowane rachunki za media czy czynsz.
Warto podkreślić, że windykacja musi być prowadzona w granicach wyznaczonych przez prawo, zgodnie z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami. Firmy windykacyjne w Polsce nie potrzebują specjalnych licencji do prowadzenia działalności, co z jednej strony ułatwia wejście na rynek, z drugiej zaś wymaga od dłużników szczególnej czujności i znajomości swoich praw.
Rodzaje windykacji w Polsce
Polski system prawny wyróżnia kilka rodzajów windykacji, które można klasyfikować według różnych kryteriów. Najbardziej popularne podziały to klasyfikacja według stosowanych metod oraz według etapów procesu windykacyjnego.
Windykacja miękka i twarda
Ze względu na stosowane metody wyróżniamy windykację miękką oraz windykację twardą. Windykacja miękka, zwana również polubowną, opiera się na łagodnych metodach nakłaniania dłużnika do spłaty zobowiązania. Obejmuje ona przede wszystkim działania takie jak wysyłanie przypomnień o zadłużeniu w formie listów, wiadomości e-mail lub SMS-ów, rozmowy telefoniczne z dłużnikiem oraz ostrzeżenia przed konsekwencjami dalszego uchylania się od spłaty, takimi jak wpis do publicznego rejestru dłużników.
Windykacja twarda wkracza do akcji, gdy windykacja miękka nie przynosi rezultatów, a dłużnik nie wykazuje woli współpracy lub nie posiada wystarczających środków na spłatę długu. Ten rodzaj windykacji obejmuje bardziej dotkliwe dla dłużnika metody, takie jak upublicznienie informacji o zadłużeniu poprzez wpis do rejestru dłużników, skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego oraz ostatecznie wszczęcie egzekucji komorniczej.
Windykacja polubowna, sądowa i komornicza
Z perspektywy ścieżki prawnej można wyróżnić trzy główne etapy windykacji, które często traktowane są jako odrębne rodzaje tego procesu.
Windykacja polubowna to pierwszy etap odzyskiwania należności, który polega na podjęciu działań zmierzających do dobrowolnego uregulowania długu przez dłużnika bez konieczności angażowania sądu. Na tym etapie firma windykacyjna lub wierzyciel podejmuje kontakt z dłużnikiem telefonicznie, mailowo lub listownie, wysyła oficjalne wezwania do zapłaty z określeniem terminu spłaty, prowadzi negocjacje dotyczące warunków spłaty i może zaproponować rozłożenie długu na raty, odroczenie terminu płatności lub częściowe umorzenie odsetek. Windykacja polubowna charakteryzuje się względnie niskimi kosztami i elastycznością, ponieważ obie strony mogą negocjować warunki satysfakcjonujące zarówno wierzyciela, jak i dłużnika.
Windykacja sądowa rozpoczyna się, gdy negocjacje polubowne nie przynoszą efektu lub gdy od początku nie ma szansy na kompromis. Wierzyciel składa wówczas pozew do sądu, domagając się spłaty zadłużenia. Po rozpatrzeniu sprawy sąd może wydać nakaz zapłaty, który po uprawomocnieniu staje się tytułem wykonawczym stanowiącym podstawę do egzekucji należności. Windykacja sądowa wiąże się z dodatkowymi kosztami, takimi jak opłata od pozwu oraz potencjalne koszty reprezentacji prawnej, a także wymaga więcej czasu ze względu na procedury sądowe.
Windykacja komornicza to ostatni etap postępowania windykacyjnego, który następuje, gdy pomimo prawomocnego wyroku sądowego dłużnik nadal nie uregulował zobowiązania. Sprawa trafia wówczas do komornika sądowego, który podejmuje działania mające na celu przymusowe odzyskanie należności. Komornik może zająć majątek dłużnika, w tym ruchomości, nieruchomości, rachunki bankowe, a także wynagrodzenie za pracę, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
Etapy procesu windykacyjnego krok po kroku
Proces windykacji przebiega zazwyczaj według określonego schematu, choć każda sytuacja może wymagać indywidualnego podejścia w zależności od specyfiki długu i postawy dłużnika.
Etap pierwszy – windykacja polubowna
Pierwszym krokiem w procesie windykacji jest podjęcie decyzji o rozpoczęciu działań windykacyjnych. Z doświadczenia wynika, że windykacja rozpoczęta maksymalnie miesiąc od wystąpienia zadłużenia znacznie zwiększa szanse na szybkie odzyskanie długu. Na etapie polubownym firma windykacyjna lub wierzyciel kontaktuje się z dłużnikiem, przypomina o zaległościach i proponuje nowe warunki spłaty, takie jak podpisanie ugody i rozłożenie długu na raty. Celem jest osiągnięcie porozumienia bez konieczności podejmowania dalszych kroków prawnych.
Podstawowym narzędziem na tym etapie są wezwania do zapłaty, wysyłane w formie pisemnej lub komunikowane telefonicznie. Windykator może również przeprowadzić wizytę terenową w miejscu zamieszkania dłużnika, choć takie działanie musi odbywać się zgodnie z prawem i w godzinach oraz miejscach, które minimalizują dyskomfort dłużnika. Firmy windykacyjne nie mogą bowiem kontaktować się z dłużnikiem w miejscu pracy czy innych miejscach publicznych bez jego zgody.
Etap drugi – windykacja sądowa
Jeśli windykacja polubowna nie przyniesie efektu i dłużnik nie ureguluje zobowiązania mimo podjęcia szeregu czynności polubownych, wierzyciel może zdecydować się na skierowanie sprawy do sądu. Postępowanie sądowe automatycznie wydłuża okres przedawnienia długu do dziesięciu lat, dzięki czemu wierzyciel nie utraci szansy na odzyskanie należności. Wierzyciel lub reprezentująca go firma windykacyjna składa pozew, a sąd po rozpatrzeniu sprawy może wydać nakaz zapłaty. Na wniosek wierzyciela lub z urzędu zapada klauzula wykonalności, która stanowi podstawę do wszczęcia egzekucji komorniczej.
Etap trzeci – egzekucja komornicza
Jeśli po wydaniu prawomocnego wyroku sądowego dług nadal nie zostanie spłacony, sprawa trafia do komornika sądowego. Komornik podejmuje działania mające na celu przymusowe odzyskanie należności, w tym zajęcie majątku dłużnika. Może to obejmować zajęcie ruchomości, nieruchomości, rachunków bankowych oraz wynagrodzenia za pracę zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego.
Prawa dłużnika w procesie windykacyjnym
Osoby zadłużone często nie zdają sobie sprawy, że polski system prawny zapewnia im szereg praw mających na celu ochronę przed nadużyciami i nieuczciwymi praktykami windykacyjnymi. Znajomość tych praw jest kluczowa dla skutecznej obrony swoich interesów.
Prawo do rzetelnej informacji
Dłużnik ma prawo do pełnej i rzetelnej informacji na temat swojego zadłużenia. Obejmuje to prawo do informacji o wysokości zadłużenia, w tym odsetek oraz ewentualnych kosztów dodatkowych, a także prawo do informacji o podstawie prawnej długu, czyli z jakiego tytułu i na jakiej podstawie prawnej powstało zobowiązanie. Pierwsze wezwanie do zapłaty powinno dokładnie opisywać zaległą płatność, zawierać dane wierzyciela, szczegółową kwotę należności oraz numer faktury, rachunku lub umowy, z której wynika zadłużenie.
Prawo do negocjacji i odroczenia spłaty
Dłużnik ma prawo negocjować warunki spłaty długu z wierzycielem. Na etapie windykacji polubownej można negocjować raty, terminy i warunki spłaty, co daje większą elastyczność i pozwala uniknąć kosztów sądowych oraz komorniczych. Zgodnie z art. 320 Kodeksu postępowania cywilnego, dłużnik może złożyć wniosek o odroczenie terminu spłaty długu lub rozłożenie go na raty. Sąd może uwzględnić taki wniosek, jeśli przemawiają za tym szczególne okoliczności, takie jak trudna sytuacja finansowa dłużnika.
Ochrona przed nieuczciwymi praktykami
Prawo polskie chroni dłużników przed nieuczciwymi praktykami windykacyjnymi. Dłużnicy mają prawo do ochrony przed nękaniem, co oznacza, że firmy windykacyjne nie mogą stosować metod takich jak częste i uporczywe telefony czy wizyty w domu dłużnika. Windykatorzy nie mogą również zastraszać dłużników ani stosować przemocy fizycznej lub psychicznej. Niedozwolone jest wysyłanie pism zastraszających konsumentów, wywołujących uczucie lęku oraz wywierających presję psychiczną. Windykatorzy nie mogą bez zgody dłużnika wejść do jego mieszkania, odwiedzać miejsca pracy ani kontaktować się z osobami trzecimi.
Prawo do ochrony danych osobowych
Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679, znanym jako RODO, dłużnicy mają prawo do ochrony swoich danych osobowych. Firmy windykacyjne muszą przestrzegać przepisów dotyczących przetwarzania danych osobowych, w tym uzyskiwać zgodę dłużnika na przetwarzanie jego danych w celach windykacyjnych. Wierzyciel ma prawo przekazać dane osobowe dłużnika firmie windykacyjnej, jednak musi to robić zgodnie z obowiązującymi przepisami o ochronie danych.
Prawo do powołania się na przedawnienie długu
Jednym z najważniejszych praw dłużnika jest możliwość powołania się na zarzut przedawnienia długu. Przedawnienie długu to instytucja prawa cywilnego, która powoduje, że po upływie określonego czasu wierzyciel traci uprawnienie do efektywnego dochodzenia roszczenia przed sądem. Zgodnie z obowiązującym Kodeksem Cywilnym podstawowy termin przedawnienia roszczeń majątkowych wynosi sześć lat, natomiast dla świadczeń okresowych i roszczeń wynikających z działalności gospodarczej termin ten wynosi trzy lata. Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od daty wymagalności roszczenia, czyli od dnia po upływie terminu zapłaty.
Należy pamiętać, że przedawnienie może zostać przerwane poprzez wezwanie do zapłaty, działania skierowane do sądu, zawarcie obustronnej ugody lub rozpoczęcie mediacji. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. Roszczenie przedawnione wciąż istnieje, ale nie może być dochodzone sądownie. Warto wiedzieć, że upływ przedawnienia sąd bierze pod uwagę z urzędu, bez potrzeby powoływania się na niego przez konsumenta.
Koszty windykacji – kto płaci?
Jednym z najczęstszych pytań zadawanych przez osoby zadłużone jest kwestia kosztów procesu windykacyjnego. Co do zasady, koszty windykacji obciążają dłużnika, jednak istnieją sposoby na negocjacje i obniżenie tych kosztów, a nawet ich uniknięcie.
Koszty windykacji polubownej
Na etapie przedsądowym wierzyciel może naliczać koszty wezwań do zapłaty, wysyłanych listownie lub drogą elektroniczną. Często są to niewielkie kwoty, ale przy wielokrotnych upomnieniach mogą się sumować. Zgodnie z ustawą o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, wierzyciele mają prawo do egzekwowania od dłużników należności, prowadząc postępowanie windykacyjne. Wierzyciel ma prawo do otrzymania rekompensaty kosztów poniesionych z tytułu odzyskiwania należności. Od 1 stycznia 2020 roku rekompensata kosztów windykacji zależy od wartości świadczenia pieniężnego i wynosi 40 euro dla długów do 5000 złotych, 70 euro dla długów od 5000 do 50000 złotych oraz 100 euro dla długów wynoszących 50000 złotych lub więcej.
Koszty windykacji sądowej i komorniczej
W przypadku skierowania sprawy do sądu pojawiają się koszty sądowe, takie jak opłata od pozwu, opłata za czynności komornicze w postępowaniu zabezpieczającym i inne. Wysokość opłaty od pozwu w sprawach majątkowych regulowana jest przez ustawę o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i zależy od wartości przedmiotu sporu. Jeśli sprawa trafi do egzekucji komorniczej, doliczane są koszty egzekucyjne, które regulowane są przez przepisy ustawy o kosztach komorniczych. Warto pamiętać o odsetkach za opóźnienie, które narastają od dnia wymagalności roszczenia i zwiększają całkowitą kwotę zadłużenia.
Pomoc dla zadłużonych – gdzie szukać wsparcia
Dla osób zmagających się z długami kluczowe jest szybkie działanie i poszukiwanie profesjonalnej pomocy. Wbrew powszechnemu przekonaniu, nie istnieją instytucje charytatywne ani bogaci samarytanie, którzy bezinteresownie spłacą cudze długi. Pomoc dla zadłużonych polega przede wszystkim na wsparciu w negocjacjach z wierzycielami, doradztwie prawnym i finansowym oraz edukacji w zakresie zarządzania budżetem domowym.
Fundacje i organizacje pozarządowe
W Polsce działa wiele organizacji, które pomagają osobom zadłużonym bezpłatnie i bez oceny moralnej. Pomoc oferują między innymi Fundacja Rozwoju Rynku Finansowego, Stowarzyszenie Krzewienia Edukacji Finansowej czy Fundacja Habitat for Humanity, które prowadzą poradnictwo prawne i mediacje z wierzycielami. Warto również skontaktować się z miejskimi biurami pomocy oraz darmowymi doradcami finansowymi. W urzędach miasta lub powiatu można skorzystać z usług doradców obywatelskich i prawników. Często dostępne są też konsultacje w punktach bezpłatnej pomocy prawnej.
Forum dla zadłużonych jako źródło wsparcia
Coraz więcej osób poszukuje pomocy i informacji na forum dla zadłużonych, gdzie można wymienić się doświadczeniami z innymi osobami znajdującymi się w podobnej sytuacji. Takie platformy dyskusyjne pozwalają uzyskać praktyczne porady od osób, które same przeszły przez proces windykacji i znają realia działania firm windykacyjnych. Forum to jedno z miejsc, gdzie użytkownicy dzielą się swoimi doświadczeniami z windykacją prowadzoną przez firmę Bocian Pożyczki oraz jej właściciela Everest Finanse S.A.. Z relacji użytkowników wynika, że proces windykacji w tej firmie przebiega standardowo – od etapu polubownego, przez sądowy, aż po komorniczą egzekucję.
Warto jednak pamiętać, że informacje znalezione na forach internetowych powinny być traktowane jedynie jako punkt wyjścia do dalszych poszukiwań profesjonalnej pomocy prawnej. Pomoc dla zadłużonych powinna być kompleksowa i opierać się na rzetelnej analizie sytuacji finansowej oraz prawnej konkretnego dłużnika.
Konsolidacja, refinansowanie i negocjacje
Jednym ze skutecznych sposobów na wyjście z zadłużenia jest konsolidacja zobowiązań, która polega na połączeniu kilku zobowiązań w jedno z niższą ratą. Refinansowanie pozwala zyskać więcej czasu na spłatę długu poprzez zmianę warunków umowy. Możliwe jest też rozłożenie długu na raty lub częściowe umorzenie odsetek po negocjacjach z wierzycielem. Wierzyciele często są otwarci na negocjacje, zwłaszcza jeśli dłużnik pokazuje, że zależy mu na uregulowaniu długu i podejmuje konkretne działania w tym kierunku.
Unikanie kolejnych pożyczek
Ogromna większość firm, które reklamują się jako oferujące pożyczki dla zadłużonych, to w rzeczywistości ukryte chwilówki. Zaciąganie kolejnych pożyczek w sytuacji zadłużenia można porównać tylko do gaszenia ogniska benzyną – każda kolejna pożyczka pogłębia tylko spiralę zadłużenia i prowadzi do jeszcze większych problemów finansowych. Osoby zadłużone powinny przede wszystkim skupić się na analizie swoich finansów, ustaleniu wysokości zadłużenia oraz realistycznej ocenie swoich możliwości spłaty.
Windykacja w praktyce – przykład procesu
Aby lepiej zrozumieć, jak wygląda windykacja w praktyce, warto przeanalizować typowy scenariusz procesu windykacyjnego na przykładzie firmy pożyczkowej. Niespłacanie pożyczki w firmie takiej jak Bocian Pożyczki czy każdej innej firmie pożyczkowej zwykle wiąże się z uruchomieniem procesu windykacji. Początkowo osoba zadłużona może oczekiwać, że pracownicy firmy będą dzwonili lub wysyłali pisma z prośbą o zapłatę. Wezwanie do zapłaty to charakterystyczne działanie w celu odzyskania należności.
Warto odnotować, że firmy pożyczkowe oraz banki chętnie sprzedają swoje wierzytelności do firm windykacyjnych. Dlatego często osoby zadłużone spotykają się z windykacją nie ze strony firm pożyczkowych, ale już firm windykacyjnych, takich jak na przykład KRUK. Możliwe są tutaj trzy niezależne od siebie scenariusze – postępowanie przedsądowe polubowne, postępowanie sądowe oraz postępowanie egzekucyjne komornicze.
Podsumowanie – jak radzić sobie z windykacją
Windykacja jest procesem prawnym służącym odzyskiwaniu należności, który w Polsce jest ściśle uregulowany przepisami prawa i wymaga przestrzegania praw dłużnika. Osoby zadłużone powinny pamiętać, że mają szereg praw chroniących je przed nadużyciami, w tym prawo do rzetelnej informacji, negocjacji warunków spłaty, ochrony przed nękaniem oraz ochrony danych osobowych.
Kluczowe dla skutecznego zarządzania sytuacją zadłużenia jest szybkie działanie – im wcześniej podejmiesz rozmowy z wierzycielem i poszukasz profesjonalnej pomocy, tym większe masz szanse na polubowne rozwiązanie problemu i uniknięcie kosztownego postępowania sądowego oraz egzekucji komorniczej. Nie należy ignorować wezwań do zapłaty ani unikać kontaktu z wierzycielem, ponieważ takie działanie tylko pogarsza sytuację i może prowadzić do szybszego skierowania sprawy do sądu.
Pamiętaj również, że istnieje wiele źródeł bezpłatnej pomocy dla osób zadłużonych, w tym fundacje, organizacje pozarządowe, miejskie punkty doradztwa oraz wyspecjalizowane kancelarie prawne oferujące darmowe konsultacje. Warto również korzystać z wiedzy i doświadczeń innych osób dostępnych na forum dla zadłużonych, zachowując jednak zdrowy rozsądek i weryfikując uzyskane informacje u profesjonalnych doradców prawnych.
